وصیت نامه صحیح راهی برای کاهش اختلافات وراث
تهران -تنظیم وصیت نامه صحیح و رعایت موازین قانونی علاوه بر آنکه آخرین اراده موصی(وصیت کننده) پس از مرگ به منصه اجرا در می آورد، موجب کاهش اختلافات وراث پس از فوت مورث شده و مانع مراجعه آنان به مراجع قضایی می شود.
تنظیم وصیت نامه به علایق دینی و حقوقی فرد بستگی دارد، در صورتی که فرد مایل باشد برای امور شرعی، شخصی و مالی خود پس از فوت تعیین تکلیف کند، وصیت نامه تنظیم می نماید. نوشتن وصیت نامه در بین مسلمانان امری متداول به شمار می رود.
تعریف وصیت:
وصیت از ریشه'وصی' و به معنای عهد، فرمان دادن و سفارش کردن است و در اصطلاح حقوق وصیت عملی حقوقی است که به موجب آن، شخص به طور مستقیم یا در نتیجه تسلیط (گماشتن) دیگران در اموال یا حقوق خود برای بعد از فوت تصرف می کند.
هر فردی چنانچه بخواهد از اجرایی شدن وصیت نامه خود پس از مرگ مطمئن شود می بایست شرایط و تشریفات قانونی تنظیم وصیت نامه را رعایت نماید. اطلاع نداشتن از تشریفات قانونی و یا رعایت نکردن آن در تنظیم وصیت نامه، موجب تنش و اختلاف در خانواده وراث شده و بر حجم پرونده های دادگستری نیز می افزاید.
انواع وصیت نامه مطابق قانون امورحسبی
مطابق قانون امورحسبی وصیت نامه سه نوع می‌باشد: وصیتنامه خودنوشت، سری و رسمی
*وصیتنامه خودنوشت: وصیتی است که وصیت کننده به خط خود می‌نویسد و به همین دلیل آن را وصیتنامه خودنوشت گویند. مطابق ماده 278 قانون امور حسبی، وصیتنامه خودنوشت در صورتی معتبر است که تمام آن به خط وصیت کننده نوشته شده و دارای تاریخ روز، ماه و سال به خط وصیت کننده بوده و به امضای او رسیده باشد.
*وصیتنامه سری ممکن است به خط وصیت کننده و یا به خط دیگری باشد اما درهر صورت باید به امضای وصیت کننده برسد و به ترتیبی که برای امانت اسناد در قانون ثبت اسناد مقرر گردیده در اداره ثبت اقامتگاه وصیت کننده یا محل دیگری که در آیین نامه وزارت دادگستری تعیین می‌گردد، امانت گذارده شود.
بر اساس قانون امور حسبی کسی که سواد نداشته باشد نمی‌تواند به طور سری وصیت نماید.
*وصیت نامه رسمی در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می شود و تابع تشریفات و مقررات اسناد رسمی است و اعتبار و رسمیت آن از دو نوع دیگر بالاتر است و اگر کسی وصیت خود را به طور رسمی تنظیم نماید، دیگر هیچ خدشه‌ای به آن وارد نمی‌باشد و هیچ کدام از ورثه بعد از فوت وصیت کننده نمی‌تواند ایرادی به آن وارد نماید.
علاوه براین در موارد اضطراری از قبیل جنگ، زلزله که شخص نمی تواند تشریفات تنظیم وصیت نامه رعایت کند، قانون امور حسبی، موصی را تحت شرایطی از انجام تشریفات مورد نظر معاف کرده است. در چنین حالتی شخص می تواند به طور شفاهی نزد دو شاهد وصیت کند به شرط آنکه یکی از شاهدان مفاد وصیتنامه را با تاریخ روز، ماه و سال تنظیم کند و به امضای حاضران برساند. اما چنانچه موصی تا عادی شدن شرایط نیز در قید حیات باشد، می بایست وصیت نامه خود را با تشریفات قانونی تنظیم نماید.
وصیتنامه ای که تحت یکی از شرایط بالا تنظیم نشده باشد، وصیتنامه عادی تلقی شده و اگر ورثه بر صحت و درستی آن اقرار نکنند معمولا در مراجع رسمی پذیرفته نمی شود.
به شخص وصیت کننده 'موصی' می گویند. موصی نمی تواند نسبت به کل اموال خود به هر طریقی که مایل است وصیت کند. مثلا به بعضی از وراث خود کمتر و به بعضی دیگر بیشتر ببخشد یا یک یا چند تن از وراث خود را از ارث محروم کند. اگر چنین وصیت نامه ای تنظیم شود، وصیت متوفی تنها نسبت به یک سوم اموالش نافذ و صحیح است و در صورتی که سایر ورثه با مفاد وصیت نامه مخالفت کنند، مفاد وصیت نامه نسبت به دو سوم باقی مانده صحیح نیست.
براین اساس هر فرد تنها تا یک سوم اموال خود را به هر طریقی که مایل باشد می تواند، وصیت نماید، در باره دوسوم دیگر اموال به وراث تعلق دارد و قانون ارث بر آن جاری است که پس از فوت شخص مطابق آن اموال بین وراث قانونی تقسیم می شود.
اقسام وصیت
وصیت به دو نوع عهدی و تملیکی تقسیم می شود:
الف) وصیت تملیکی
ماده 826 قانون مدنی در تعریف وصیت تملیکی می گوید: وصیت تملیکی عبارت است از اینکه کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجانا تملیک کند.با این نوع وصیت،شخص می‌تواند تا حدودی تکلیف اموال خود را معین کند مانند صرف آن در امور خیریه.
در وصیت تملیکی، شخصی که وصیت می‌کند 'موصی' و کسی که به نفع او وصیت تملیکی شده 'موصی‌له' و مورد وصیت را 'موصی به' می‌گویند.
در وصیت تملیکی، تملیک با قبول موصی له پس از فوت موصی محقق می‌شود؛ بنابرابن قبول آن قبل از فوت موصی موثر نیست.موصی می‌تواند از وصیت خود رجوع کند حتی اگر موصی‌له، موصی به را قبض کرده باشد.
ب) وصیت عهدی: در ماده یاد شده همچنین در تعریف وصیت عهدی آمده است:
وصیت عهدی عبارت است از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور نماید. مثل اینکه شخصی را وصی نماید تا بعد از مرگش، بدهی‌های او را پرداخت کند.
در وصیت عهدی شخصی را که به موجب وصیت، به عنوان ولی بر صغیر یا بر کارهای دیگر انتخاب شده را وصی می‌گویند.
در وصیت عهدی، وصیت کننده فرد یا افرادی را برای اداره بخشی از اموال خود و نیز سرپرستی فرزندانش پس از مرگ تعیین می کند و مسوولیت را به آنها می سپارد. این در حالی است که در وصیت تملیکی، شخص بخشی از اموال خود را پس از مرگ به فرد یا افرادی تملیک می کند که این فرد یا افراد می توانند فردی از خانواده یا هر فرد دیگری باشد.
شرایط وصیت نامه:
وصیت کننده باید هنگام تنظیم وصیت به نکات زیر توجه کند:
- آنچه وصیت می شود ارزش مالی و منفعت عقلایی داشته باشد و غیرمشروع نباشد بنابراین وصیت در موضوعاتی مانند مواد مخدر و مشروبات الکلی باطل است.
- مال مورد وصیت قابلیت معامله و نقل و انتقال داشته باشد، براین اساس اموال عمومی و موقوفه نمی توانند مورد وصیت قرار گیرند.
- آنچه وصیت می شود در مالکیت وصیت کننده باشد بنابراین وصیت بر مال غیر باطل است.
آثار حقوقی وصیت نامه:
- آثار حقوقی وصیت نامه پس از فوت شخص ظاهر می شود یعنی تا وقتی که شخص زنده است، خود او تصمیم گیرنده و عامل است. به همین جهت بین عامه مردم متداول است که می گویند، آدم زنده وکیل و وصی نمی خواهد اما با فوت وصیت کننده همه مصمم می شوند که به وصیت او عمل کنند.
- رجوع موصی از وصیت همواره جایز است و فرد می تواند بارها در وصیت نامه خود تجدید نظر نماید، بنابراین آخرین وصیت نامه متوفی که مطابق تشریفات قانونی تنظیم شده باشد، معتبر خواهد بود. در ماده 838 قانون مدنی در این باره آمده است: موصی می تواند از وصیت خود رجوع کند.
به این ترتیب با اطلاع از تشریفات قانونی تنظیم وصیت نامه و رعابت آن، علاوه بر آنکه هدف فرد از وصیت و آخرین اراده وی در باره اموالش اجرایی می شود، مانع بروز اختلاف و تنش در خانواده ها شده و از حجم پرونده های دادگستری و هزینه های افراد و دولت در این باره کاسته می شود.
